3 آبان 1388 / 6 ذی القعده 1430 / 25 اکتبر 2009

هنگامي كه مشيرالدوله از سوي احمدشاه قاجار به نخست وزيري منصوب گرديد، رضاخان با سمت وزارت جنگ در هيئت دولت حضور يافت. پس از چندي، رضاخان كه در پي فرصتي براي قدرت بيشتر و جولان در كشور بود، نخست وزير را تهديد كرد و موجبات ترس و سپس استعفاي او را پديد آورد. از آن سو، طرفداران سردار سپه نيز با غوغا سالاري در مطبوعات، رضاخان را بهترين گزينه براي رياست دولت معرفي كردند به طوري كه به خود احمد شاه نيز فهمانده شد كه فعلاً مرد ميدان ايران، فقط سردار سپه است. مشيرالدوله نيز مي‏دانست اگر شاه به اروپا برود، او قادر به كنار آمدن با سردار سپه و طرفداران او نخواهد بود. لذا در اواخر مهرماه نزد احمد شاه رفت و به هر ترتيب كه بود، او را راضي ساخت تا استعفايش را بپذيرد. شاه ناگزير تن بدين كار داد و با وجود مخالفت آيت‏اللَّه سيدحسن مدرس و ياران او، در تاريخ سوم آبان 1302 ش سردار سپه را به عنوان رييس الوزرا معرفي و منصوب كرد و پس از يك هفته، خود، راهي اروپا شد و رضاخان را يكه‏تاز ميدان نمود.با خروج احمد شاه از ايران، رضاخان همه كاره كشور شد و از آن پس، مقدمات تغيير نظام حكومتي را در سر پروراند. احمدشاه‏در حالي كه كشور را ترك مي‏گفت كه نمي‏دانست بازگشتي برايش متصور نيست و در اين سفر، تاج و تختش را از دست خواهد داد و رضا مير پنج حكومتي ديگر بنيان خواهد نهاد.
آيت‏اللَّه ميرزا جواد آقا تهراني در سال 1283ش (1322ق) در تهران در خانواده‏اي مذهبي به دنيا آمد. وي پس از طي تحصيلات مقدماتي در تهران و قم، راهي نجف اشرف گشت و از محضر حاج شيخ مرتضي طالقاني و محمدتقي آملي كسب فيض نمود. ميرزاي تهراني پس از دو سال توقف در نجف به تهران بازگشت و پس از مدتي در مشهد از درس بزرگاني همچون ميرزاي اصفهاني و شيخ مجتبي قزويني بهره برد تا به مقامات والا در علم و اخلاق دست يافت. آيت‏اللَّه تهراني علاوه بر مهارت در فلسفه و تفسير، در فقه و اصول تبحر داشت و معتقد بود كه حقيقت را بايد از سرچشمه پاك و زلال كلام وحي و بيان معصوم گرفت. بُعد اخلاقي اين عالم رباني، نسبت به همه خصوصيات برجسته و ممتازي كه داشت، بيشتر نمود پيدا كرده بود، چرا كه در نهايت خضوع و تواضع و اخلاص مي‏زيست و آداب تربيتي اسلام، حقوق اسلامي خانواده و حق كودك را دقيقاً مراعات مي‏كرد. وي در مسائل اجتماعي و گره‏گشايي و حل و فصل كارهاي مردم نيز بسيار كوشا بود و در اين راه تلاش وافري از خود نشان مي‏داد. آيت‏اللَّه تهراني در دوران دفاع مقدس، با وجود كهولت سن، بارها در جبهه‏هاي نبرد شركت نمود و با پوشيدن لباس بسيجي و رفتن به خطوط مقدم جبهه، روحيه‏اي بسيار قوي و نشاطبخش در رزمندگان ايجاد مي‏كرد. از اين استاد اخلاق آثاري برجاي مانده كه فلسفه بشري و اسلامي، ميزان المطالب در 2 جلد و آيين زندگي و درس‏هاي اخلاقي از آن جمله‏اند. سرانجام اين عالم عامل در سوم آبان 1368ش برابر با بيست‏وسوم ربيع‏الاول 1410ق در هشتاد و پنج سالگي در مشهد مقدس جان به جان آفرين تسليم كرد و در همان شهر به خاك سپرده شد.
ابوالقاسم عبداللَّه فرد متخلّص به حالت، در سال 1293ش در تهران به دنيا آمد. وي پس از اتمام دوران دبيرستان به شاعري روي آورد و وارد انجمن ادبي ايران گرديد. ايشان از سال 1317 در هفته‏نامه فكاهي "توفيق" سردبيري را به عهده گرفت و تا 1330 به سرودن اشعار و نوشتن مقالات فكاهي پرداخت. ابوالقاسم حالت علاوه بر آن كه با برخي جرايد و هفته‏نامه‏ها همكاري مي‏كرد، در اشعار غير فكاهي نيز موفق بود. فعاليت‏هاي او بسيار گسترده و شامل سرودن شعر و ترانه، نويسندگي و ترجمه و... مي‏شد. شعر فارسي در دوران معاصر، شايد كمتر كسي چون استاد حالت را به خود ديده باشد. وي در اشعار طنز و فكاهي، سرآمد طنز سرايان متأخر بود و بحر طويل را او ابداع كرد. حالت، شاعري قدرتمند و توانا و دانشمندي محقق و مترجمي زبردست و ماهر بود كه به زبان‏هاي انگليسي، فرانسه و عربي تسلط و آشنايي كامل داشت. او در سرودن انواع شعر از قصيده و غزل و مثنوي و قطعه، هنر خود را نشان داده و او را بايد يكي از شعراي برجسته و نامور تاريخ ادبيات معاصر ايران به شمار آورد. استاد حالت، سراينده نخستين سرود ملي جمهوري اسلامي ايران بود كه بيش از سيزده سال به گوش مردم ايران و جهان رسيد. ديوان حالت، تذكره شاهان شاعر، فكاهيات حالت و ديوان ابوالعينك و... از جمله آثار متعدد اين اديب ايراني مي‏باشد. استاد ابوالقاسم حالت سرانجام در سوم آبان 1372 ش در هفتادوهشت سالگي بر اثر سكته قلبي دارفاني را وداع گفت.
ابوالحسن سهروردي در علوم اسلامي متبحر بود، اما شهرت او بيشتر به جهت دانش و آگاهي چشمگيرش در علم رياضي است. سهروردي مدتي نزد امام محمد غزالي عالم و نويسنده‏ي مشهور آن عصر، كسب علم كرد. اثر معروف سهروردي، اصول الجَبر و المُقابله نام داردكه امروزه به صورت نسخه‏ي خطي موجود است.
ابوعبداللَّه محمد بن علي بن هاني لَخِمي سِبتي معروف به ابن هاني، شاعر، نويسنده و لغت شناس معروف مسلمان، در جنوب اندلس متولد شد و پس از طي دوران مقدماتي تحصيل، در اوايل جواني نزد مشاهير علم و ادب آن زمان به تحصيل پرداخت. در مدت كوتاهي در علوم مختلف ادبي مهارت يافت و سپس به تدريس مشغول شد. ابن هاني، شعر نيز مي‏سروده و اشعاري از او به جاي مانده است. از جمله آثار ابن هاني، مي‏توان به كتاب شرح التَّسهيل، اُرجوزَةٌ في الفَرائض و قوتُ المُقيم اشاره كرد. ابن هاني هنگامي كه در جنگ براي باز پس‏گيري تنگه‏ي جبل الطارق شركت كرده بود، بر اثر اصابت سنگ منجنيق كشته شد.
ميرزا ابوالحسن جلوه در سال 1238 ق در احمدآباد هند به دنيا آمد. نَسَب ايشان با 30 پُشت به امام حسن مجتبي(ع) مي‏رسد. ايشان در كودكي به همراه خانواده به اصفهان رفت و در آن شهر به تحصيل پرداخت و راه كمال پيمود. در سال 1273 ق راهي تهران شد و بيش از چهل سال در مدرسه‏ي دارالشفا به تدريس حكمت، فلسفه و رياضيات مشغول گرديد. ميرزا طاهر تنكابني، آيت‏اللَّه محمدعلي شاه آبادي، سيد حسين بادكوبه‏اي، ملامحمد آملي، جهانگيرخان قشقايى و علامه طباطبايى و... از شاگردانِ معروف ايشان مي‏باشند. تاليفات ميرزا ابوالحسن جلوه نيز گسترده و در خور توجه است كه حاشيه بر شفا و اسفار، اثباتُ الحركةُ الجَوهَريّه و... از آن جمله‏اند. سرانجام اين حكيم الهي در شب جمعه، ششم ذي‏قعده سال 1314 ق در 76 سالگي در تهران وفات يافت ودر مرقد ابن بابْوِيْهْ مدفون گرديد.
آقا ميرزا صادق، فرزند عالم فقيه و متكلم، علامه ميرزا محمدآقا، معروف به مجتهد كوچك در حدود سال 1273 قمري در شهر تبريز ديده به جهان گشود. تحصيلات ابتدايى را در همان شهر به پايان رسانيد. در 19 سالگي به همراه برادر بزرگترش به نجف اشرف مهاجرت كرد و 24 سال در آنجا ماند. در نجف از محضر اساتيدي چون شيخ حسين فاضل اردكاني، ملامحمدفاضل ايرواني، محمد فاضل شرابياني، محمد حسن مامقاني و شيخ هادي تهراني استفاده نمود. در سال 1312 قمري به تهران آمد و پس از آن در زادگاه خود اقامت گزيد. مجتهد تبريزي از بنيانگذاران نهضت اسلام بر عليه زَنادقه و بي‏ديني و سياست‏هاي ضد اسلامي در كشورهاي اسلامي بوده است. او علناً با مشروطه‏ي غيرمشروعه مخالفت كرد و در راه مبارزه با استبداد رضاخاني، به كردستان تبعيد گشت. به گفته‏ي علامه اميني، او يكي از چهره‏هاي درخشان تشيع بوده است. از اين عالم بزرگ بيش از 12 اثر بر جاي مانده كه تعدادي از آن‏ها عبارتند از: المَقالات الغَريَّه في مباحث الالفاظ، رسالةٌ في المُشتَقَّات، رساله‏ي مُختَصَره و الفوائد في مسائل المُتِفَرِّقَةِ الفقهيه. اين عالم رباني سرانجام به دنبال كسالت ذات الريه در شب جمعه ششم ذي‏القعده سال 1351 قمري در 78 سالگي در شهر مقدس قم از دنيا رحلت كرد و آيت اللَّه شيخ ابوالقاسم كبير بر بدن او نماز خواند. جنازه‏ي اين عالم بزرگ را به حرم حضرت معصومه (س) حمل كردند و به هنگام حفر قبر، قبر آماده‏اي پيدا شد و مردم را به تعجب واداشت.
دنيس ديدِرو فيلسوف و دانشمند فرانسوي در 20 فوريه سال 1713 در شهر لانگِر فرانسه به دنيا آمد. وي بي‏آنكه تحصيلاتي در رشته مشخصي داشته باشد، بر اثر همت و پشتكار خود، به زبان‏هاي لاتين، انگليسي، ايتاليايى و علم رياضيات تسلط يافت و در فلسفه، هنر و ادبياتْ صاحب نظر گرديد. وي در قوت بيان وسرعت انتقال و درك مسائل مشكل و دريافتن مطالب تازه، كمتر نظير داشت و از جواني با پژوهش و تحقيق آشنايى يافت. ديدرو در جواني به جرم نگارش مقالاتي درباره تكامل، كه حدود يك قرن بعد توسط چارلز داروين، طبيعي‏دان انگليسي كامل و اثبات شد، محكوم به زندان گرديد و پس از آزادي از حبس، تصميم گرفت با همكاري عده‏اي از نويسندگان فرانسوي، دايرةالمعارفي را بنگارد. غرض او و ساير نويسندگان اين كتاب، بيش از همه، آشنا كردن عامه به معارف عمومي و تربيت افكار و اذهان ايشان بود. هرچند ديدرو در مسائل مذهبي، از عقايد عامه تجاوز نمي‏كرد، ليكن در تقرير مسائل علمي و اجتماعي، مقالات را طوري ترتيب مي‏داد كه راه بحث و نظر بر عموم خوانندگان در خصوص اوضاع زمان باز باشد و اساس تقليد كوركورانه، تزلزل پذيرد. به منظور آن‏كه دايرةالمعارف مزبور شامل مطالب واقعي با جنبه‏هاي متعدد باشد، قسمت‏هاي عمده‏اي از انديشه‏هاي فلسفي كه مخالف رهبران كليسا بود در آن چاپ شد كه پس از انتشار جلد اول آن، چاپ مجدد و ادامه كار آن ممنوع گرديد. با اين حالْ ديدِرو با سختي و زحمت و به تنهايى به مدت بيست سال به تكميل اين دايرةالمعارف پرداخت و آن را به طور پنهاني چاپ و منتشر ساخت. دايرةالمعارف ديدرو به عنوان اولين دايرةالمعارف جهان، آكنده از آزادي خواهي و مخالفت با زياده‏روي‏هاي مقامات كليسا، دستگاه قضايى و حكومت وقت بود و نويد استقلال، آزادي، مشروطيت و حقوق مي‏داد. انتشار دايرةالمعارف ديدرو در ايجاد افكار آزادي خواهانه نقشي اساسي و ارزش‏مند ايفا كرد، به طوري كه آن را از علل بروز انقلاب كبير فرانسه در سال 1789م دانسته‏اند. اما دنيس ديدرو پنج سال قبل از بُروز انقلاب، در 25 اكتبر 1784م در 71 سالگي درگذشت. ديدرو در تفكرات فلسفي خود، بيشتر از نظريات شكاكانه در باب حيات پيروي مي‏كرد نه عقايد جزمي. وي بر اين عقيده بود كه هيچ چيز را براي هميشه نمي‏توان حقيقت مطلق انگاشت. دنيا دائماً در حال تغيير است و دريچه ذهن ما بايد به روي همه وجوه مختلف اين تغييرات باز باشد. پس بايد پاي‏بند عقل و استدلال نشد و در مورد ايمان خويش نيز به احتياط عمل كرد. دنيس ديدِرو به سبب قدرت خلاقه شگرف و انديشه‏هاي بديع و افكار علمي و فلسفي تازه و نو، يكي از نوابغ عالم ادب به شمار مي‏رود. وي هم‏چنين پديد آورنده نقد هنري است.
پابْلو روئيز پيكاسو، نقاش، مجسمه ساز، كنده‏كار و سراميست اسپانيايى در 25 اكتبر سال 1881م در مالاگا در اسپانيا به دنيا آمد و از كودكي به نقاشي روي آورد. وي در سال 1901م، در 20 سالگي اولين نمايشگاه آثار خود را به راه انداخت و قدم در راه موفقيت و شهرت نهاد، با اين حال زندگي را در نهايت فقر سپري مي‏نمود. تشريح و تجزيه اشكال به دست پيكاسو، در سال 1909م منجر به پيدايش سبكي در نقاشي گرديد كه به كوبيسم شهرت يافت. اساس كوبيسم اين بود كه يك تابلو يا مجسمه كوبيستي، يك رويداد يا اثر تجسمي است كه در نفس خود، مجرد از طبيعت و مستقل از محدوديت‏هاي اشكال طبيعي باشد. در كوبيسم، خطوط و شكل‏هاي طبيعي معمول، در هم ريخته شده، يا از هم گسيخته‏اند و شكل‏هاي غالباً هندسي تازه‏اي به وجود مي‏آيد كه بيشتر نمودار ذهنيات نقاش است، هرچند كه هدف از آن، رسيدن به نوعي عينيت در هنرهاي تجسمي بود. كوبيسم به سرعت در ميان گروهي از نقاشان فرانسوي نفوذ كرد و نخستين تابلوي كوبيسم، توفاني در محافل هنري برانگيخت. تلاش و جستجوي پرشور پيكاسو در زمينه‏هاي گوناگون همچنان ادامه يافت و بدون پاي‏بندي به يك شيوه خاص، از شكل‏ها و روش‏هاي مختلف الهام مي‏گرفت. پيكاسو داراي هزاران تابلوي نقاشيِ رنگ و روغن، سياه قلم، مجسمه، كنده‏كاري و... بود و آثار هنري فراواني از ديگر هنرمندان نيز جمع‏آوري كرد. پيكاسو به مدت بيش از هفتاد سال به خلق آثار هنري گوناگون پرداخت و تا نود سالگي همچنان پركار و پرنشاط بود. پابلو روئيز پيكاسو سرانجام در سال 1973م در 92 سالگي درگذشت.
پيوتر ايليچ چايْكوفْسْكي آهنگ‏ساز برجسته روسي در هفتم مه 1840م به دنيا آمد و در مدرسه حقوق، به تحصيل پرداخت. وي پس از طي تحصيلات خود به شغل دولتي روي آورد، ولي كم‏كم در باطن، عشق موسيقي سراسر وجودش را فرا گرفت. از اين رو، به تحصيل موسيقي روي آورد و از سال 1863م تمام وقت خود را صرف موسيقي نمود. تلاش چايكوفسكي و موفقيت وي در اين عرصه باعث شد كه سه سال بعد رياست كنسرواتور مسكو به او سپرده شود. هر چند نخستين اپراي چايكوفسكي توفيقي نصيب وي نساخت با اين حال از كوشش باز نايستاد و راه خود را در اين زمينه ادامه داد. چايكوفسكي سپس با آهنگ‏سازان پيشرو آشنايى يافت ولي شيوه و اسلوب آنها را نپذيرفت. وي از آن پس به مسافرت روي آورد و به ساختن آهنگ‏هاي مختلف مشغول گرديد. در واقع تمامي آثار معروف چايكوفسكي در همين ايام ساخته شد كه برخي از آنهاعبارت است از: سمفوني پنجم، دوشيزه ورلئان، درياچه قو و فندق شكن. آثار وي پر از ملودي‏هاي زيباست و رقّت و شكفتگي خاصي در آنها احساس مي‏شود. كيفيت آثار چايكوفسكي باعث شده تا وي را در شمار بزرگ‏ترين آهنگ‏سازان رمانتيك قرار دهند. پيوتر چايكوفسكي سرانجام در 25 اكتبر 1893م در 53 سالگي به علت ابتلا به بيماري وبا درگذشت و آن قدر زنده نماند تا ستايش اهل موسيقي درباره آثارش را ببيند و توصيف آنها درباره آهنگ‏هايش را بشنود.
در حالي كه جنگ جهاني اول به شدت ادامه داشت، ضعف رژيم تزاري روسيه در برابر دشمنان خارجي و نيز استبداد و فساد شديد اين حكومت باعث نارضايتي شديد مردم شده بود. به همين علت در 15 مارس 1917، تزار نيكلاي دوم از پادشاهي روسيه استعفا كرد و كرنْسكي، دولت موقت را تشكيل داد. در اين هنگام بود كه بلشويك‏ها با شعار صلح، نان و تقسيم زمين افكار عمومي را به سوي خود جلب كردند. در نهايت، با مقدماتي كه فراهم آمده بود، قيام مسلحانه يا انقلاب بلشويكي، از نخستين ساعات بامداد روز هفتم نوامبر 1917م (برابر با 25 اكتبر در تاريخ قديم روسيه) آغاز شد. در اولين مرحله عمليات، گاردهاي سرخ، مراكز حساس دولتي و حكومتي را اشغال كردند و مقر دولت موقت را به محاصره خود درآوردند. با سقوط دولت موقت، لنين رهبري عمليات را شخصاً در دست گرفت و طي نطقي كه در مقام رهبر انقلاب بلشويكي روسيه در كنگره شوراها ايراد كرد، حكومت بلشويكي خود را حكومت شوراها يا حكومت شوروي خواند. او در اين سخنراني چنين وانمود كرد كه هدف قيام مسلحانه بلشويك‏ها، تفويض اختيارات حكومت به شوراها بوده است. لنين نام دولت خود را شوراي كميسرهاي خلق گذاشت و وزيران خود را كه كميسر خلق نام داشتند، در فرداي آن روز معرفي كرد. كمونيست‏هاي روسيه پس از به قدرت رسيدن، با آلمان پيمان صلح امضا كردند و سپس به سركوب نيروهاي وفادار به تزار پرداختند. پيروزي كمونيست‏هاي روسيه به رهبري لنين سرآغاز ديكتاتوري هفتاد و چهار ساله‏اي شد كه بزرگ‏ترين كشور جهان را به انحطاط كشانيد و منشاء و محرك بسياري از جنگ‏ها، كشتارها و آوارگي‏ها در نقاط مختلف جهان گرديد. اين امپراتوري بزرگ سرانجام طي روند پيچيده‏اي در سال 1991 فروپاشيد.
بنيتو موسوليني پس از آن كه حزب فاشيست ايتاليا را در سال 1919م تأسيس كرد و توانست در انتخابات پارلمانيِ سال 1921م پيروز شود، درصدد به‏دست‏گيري هرچه بيشتر قدرت برآمد. اين تصميم در زماني كه ايتاليا درهرج و مرج ناشي از اخلالگري‏هاي حزب فاشيست قرار داشت عملي شد و موسوليني در 24 اكتبر 1922م، به كليه اعضاي اين حزب در سراسر ايتاليا فرمان آماده باش داد. از فرداي آن روز در 25 اكتبر، به دنبال فرمان موسوليني تظاهراتي در سراسر ايتاليا برپا شد و به دنبال آن فرمان حركت به سوي رم پايتخت اين كشور صادر گرديد. ده‏ها هزار نفر از نقاط مختلف ايتاليا راهپيمايى خود را به سمت رم آغاز كردند و موسوليني كه در ميلان، رهبري عمليات را برعهده داشت شرايط خود را براي به دست گرفتن قدرت، ابلاغ كرد. او با توافق قبلي با فرماندهان نظامي، شرط آن‏ها را براي بقاي رژيم سلطنتي پذيرفته و خواهان يك دگرگوني اساسي، بدون تغيير رژيم سلطنتي بود. وي هم‏چنين به فرماندهان نظامي ايتاليا وعده داد كه در صورت به دست گرفتن قدرت، مقامات مهمي به آنان واگذار خواهد كرد. پس از ورود فاشيست‏ها به رم در 28 اكتبر 1922م، پادشاه ايتاليا شخصاً با موسوليني تماس گرفت و وي را براي احراز مقام نخست وزيري دعوت كرد. در دوران 21 ساله زمام‏داري موسوليني، تمامي مخالفان وي سركوب شدند و با ورود ايتاليا به جنگ جهاني دوم، خسارات بي‏شماري بر اين كشور وارد آمد تا اين‏كه وي در سال 1943م از نخست وزيري عزل شد. (ر.ك: 29 اكتبر)
در 13 مارس 1979م كودتاي انقلابي خلق و چپ‏گرا به رهبري موريس بيشاپ در كشور گرانادا واقع در حوزه درياي كارائيب در امريكاي مركزي روي داد و در طي آن دولتي كمونيستي بر سر كار آمد. سياست سوسياليستي بيشاپ، امريكا را رو در روي گرانادا قرار داد؛ از اين رو، امريكا براي فلج كردن و سرنگوني دولت بيشاب، پس از سقوط دولت وابسته به خود در اين جزيره واكنش نشان داد و به بهانه حفاظت از اتباع خود در گرانادا، دست به اقداماتي وسيع زد. امريكا در ابتدا به برقراري تحريم‏هاي اقتصادي و تجاري مبادرت نمود و پس از چندي، برنامه براندازي حكومت گرانادا را بر اساس طرح سازمان سيا در دستور كار خود قرار داد. در اين زمان موريس بيشاپ كه در داخل، از جانب گروه‏هاي چپ افراطي نيز تحت فشار بود طي كودتايى نظامي از كار بر كنار شد و در نوزدهم اكتبر 1983م به قتل رسيد. امريكايى‏ها كه از سرنگوني بيشاپ خوشحال و از روي كار آمدن نظاميان افراطي چپ‏گرا ناخشنود بودند، با اعزام زيردريايى‏هاي خود و با استفاده از متحدين خود در درياي كارائيب، به گرانادا حمله بردند و در 25 اكتبر آن سال نيرويى مركب از شش هزار تفنگدار نيروي دريايي خود را دراين جزيره پياده كردند. با اين مداخله نظامي، حكومت كودتايي نظاميان پس از دو هفته سقوط كرد و پس از آن، نيروهاي وابسته به غرب در مسند حكومت قرار گرفتند. امريكا براي اين حمله نظامي خود، هيچ‏گونه مجوزي از سازمان ملل يا شوراي امنيت اخذ نكرد.
/خ